Εισαγωγή στο συναίσθημα του άγχους. Μέρος Α'

Όλοι έχουμε έρθει αντιμέτωποι-έστω και μια φορά- στη ζωή μας με την αίσθηση του άγχους, ο καθένας ίσως σε διαφορετικό βαθμό, αλλά λίγοι είναι εκείνοι που προσπάθησαν να αποκωδικοποιήσουν το βαθύτερο υποσυνείδητο  μήνυμα του.

Το άγχος από τους εκπρόσωπους της Υπαρξιακής προσέγγισης εκλαμβάνεται ως μια συνθήκη της ζωής που δεν πρέπει να εξαλείψουμε αλλά αντίθετα να μάθουμε να τη διαχειριζόμαστε. Σύμφωνα με τους υπαρξιακούς το άγχος είναι η ζωτική ενέργεια πως μας ωθεί να δράσουμε, είναι απόρροια της ευθύνης που αναλαμβάνουμε για να ζήσουμε όπως θέλουμε κι όχι όπως θέλουν οι άλλοι. Η απόφαση να βγούμε από ένα παλιό μοτίβο ζωής
συνοδεύεται συχνά με έντονο άγχος, η αποφυγή του οποίου επιτυγχάνεται με τη παλινδρόμηση σε τρόπους ζωής που παρείχαν ασφάλεια, αλλά ταυτόχρονα μας κρατούν εξαρτημένους από μια βολή που όμως θέλουμε να απαλλαγούμε. Συνεπώς η αποφυγή του άγχους δεν είναι η ενδεδειγμένη λύση (Corey, 2005).

Είναι γεγονός ότι το άγχος σε ένα βαθμό είναι ωφέλιμο, αυτό έχουν δείξει οι μέχρι τώρα έρευνες. Ωθεί το άτομο να δράσει, για παράδειγμα έναν μαθητή να μελετήσει τα μαθήματα του ώστε να ανταποκριθεί στις επερχόμενες εξετάσεις.  Ένα άλλο άτομο να είναι σε εγρήγορση ώστε να εκτελέσει άριστα τη δουλειά του. Αν όμως υπερβεί ένα συγκεκριμένο όριο τότε όχι μόνο γίνεται απειλητικό για την ψυχική υγεία του ατόμου αλλά και την υγεία του φυσικού του σώματος αφού φθείρει το ανοσοποιητικό του σύστημα με αποτέλεσμα να γίνεται ευάλωτο σε κάθε ασθένεια που πιθανόν θα το απειλήσει.  Επιπλέον αποφέρει τα εντελώς αντίθετα αποτελέσματα αφού αφενός μπλοκάρει τη μνήμη κι αφετέρου αποδιοργανώνει τη λογική καθώς και τον έλεγχο του σώματος. (Schacter& Gilbert& Wegner, 2012).

Δεν θα αναλωθούμε σ αυτό το άρθρο με τις παρενέργειες που οφείλονται στο άγχος καθώς και τις σωματικές λειτουργίες που μπαίνουν σε δράση, ούτε για τoν ανθρώπινο οργανισμό που τίθεται σε κατάσταση fight or flight ή αλλιώς φαινόμενο πάλης ή φυγής. Αυτό που θα μας απασχολήσει είναι να ανιχνεύσουμε με τι συνδέεται το άγχος, με λίγα λόγια τι μήνυμα μεταφέρει. Κάτι που βεβαίως κάθε φορά αλλά και κάθε άτομο μπορεί να είναι διαφορετικό.

Η πρώτη φράση ενός ψυχολόγου όταν έχει απέναντι του έναν αγχωμένο πελάτη είναι: ‘’χαλαρώστε’’ κι αυτό ακούγεται λογικό, μπορεί μάλιστα να χρησιμοποιήσει και αναπνευστικές τεχνικές αν κρίνει ότι η κατάσταση τείνει να ξεφύγει από τον έλεγχο, καθώς δεν είναι απίθανο σε περίπτωση υψηλής διέγερσης να ακολουθήσει μια κρίση πανικού. Ωστόσο αυτό που δεν λέει ο ειδικός ψυχικής υγείας αλλά το εννοεί εμμέσως πλην σαφώς είναι: ‘’Αποστασιοποιήσου’’. ‘’Απομακρύνσου συναισθηματικά απ’ αυτό που σε αγχώνει. Αποταυτίσου εν ολίγοις από την έκβαση της προσπάθειας’’. ΄΄Απόσπασε τη προσοχή σου από μια φανταστική απειλή που πιθανόν να μην υλοποιηθεί ποτέ.’’ Όλα αυτά βέβαια που δεν ακούγονται αλλά υπονοούνται θα διερευνηθούν στη συνέχεια στο πλαίσιο της Γνωσιακής-Συμπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας μέσω Σωκρατικών μαιευτικών ερωτήσεων κι άλλων τεχνικών (Westbrook, Kennerly & Kirk, 2012).

Για να γίνω ακόμη πιο σαφής αυτό που πρέπει να πετύχει το άτομο που διακατέχεται από άγχος είναι να αποσυνδέσει τη κάθε προσπάθεια του από το αποτέλεσμα και να απολαύσει τη διαδρομή. Ένας μαθητής για παράδειγμα όταν νιώθει ότι το άγχος ξεφεύγει από τα φυσιολογικά όρια και αρχίζει να τον ταλαιπωρεί ψυχικά πρέπει να κάνει μια παύση και να αναλογιστεί: ΄΄Τίνος την επιθυμία προσπαθώ να υλοποιήσω; Είναι δική μου ή κάποιων σημαντικών για μένα άλλων;’’  Και να συνεχίσει να σκάβει μέσα του; ‘’Αν δεν είναι δική μου, γιατί πρέπει να την ικανοποιήσω; Σε τι θα με ωφελήσει αυτό; Μήπως είναι μόνο αυτή η επιτυχία που με κρατά κοντά στους άλλους;’’ Και επίσης: ‘’Αν είναι δική μου γιατί εξαρτώμαι τόσο από το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας; Δεν αξίζω ως άτομο δίχως αυτό;’’ Και ‘’Αν είναι δική μου, με ευχαριστεί αυτό που κάνω ή απλά θέλω να  πετύχω το αποτέλεσμα για βιοποριστικούς λόγους; Θα είμαι ευτυχισμένος μ’ αυτό; ’’.

Το παράδειγμα αυτό μπορεί να τροποποιηθεί ανάλογα με τη περίπτωση η οποία μπορεί να συνδέεται με κάποιο άλλο είδος φόβου, γιατί στην ουσία πίσω από το άγχος υποβόσκει ένα είδος φόβου ή φοβίας που αρχίζει με μια σκέψη ενδεχόμενης απειλής.

Αυτή η διαδικασία ανίχνευσης θα οδηγήσει το άτομο σε ένα υψηλότερο επίπεδο αυτογνωσίας, τουλάχιστον πιο ψηλό απ’ ότι βρισκόταν πριν.

Αν το άγχος αφορά την αντιμετώπιση μιας φοβίας για παράδειγμα ενός ζώου ή πρόκειται για υψοφοβία ή κλειστοφοβία κλπ, η προσέγγιση θα πρέπει να τροποποιηθεί ως προς την αναρώτηση κι επιπρόσθετα θα πρέπει να βαδίσουμε πέρα από την αυτογνωσία και στη γνώση του φοβικού αντικειμένου μέσα από καθαρά συμπεριφορικές τεχνικές όπως για παράδειγμα η ιεραρχική προσέγγιση φοβικών αντικειμένων. Αν βέβαια θέλει να εμβαθύνει ακόμη περισσότερο αναζητώντας αίτια που δε γίνονται εύκολα αντιληπτά ίσως είναι σκόπιμο να χρησιμοποιηθούν αναλυτικές μέθοδοι ψυχοδυναμικών προσεγγίσεων.

Διαφορετικά επίσης θα προσεγγίσουμε το άγχος της απώλειας και θα μιλήσουμε εκτενέστερα στο μέλλον για κάθε περίπτωση, ωστόσο σε όλα υπάρχει ένας κοινός παρανομαστής: Η προσκόλληση, για την οποία θα μιλήσουμε πιο αναλυτικά στο μέλλον. Μέχρι τότε σε ότι κάνετε αντί για τον προορισμό απολαύστε το ταξίδι.

Βιβλιογραφία:

Corey, G (2005) Θεωρία και Πρακτική της Συμβουλευτικής και της Ψυχοθεραπείας, Αθήνα: Ίων

Schacter, D. Gilbert, D. Wegner, D (2015) Ψυχολογία Αθήνα: Gutenberg

Weatbrook, D, Kennerly, H. Kirk, J (2012) Εισαγωγή στη Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία Αθήνα: Πεδίο