Η
Εκλεκτική-Συνθετική προσέγγιση την οποία έχω υιοθετήσει δε θα μπορούσε να
αποκλείσει επ’ ουδενί τις εναλλακτικές θεωρίες για τη δόμηση της ανθρώπινης προσωπικότητας
και συμπεριφοράς, όχι μόνο επειδή ως άτομο ασπάζομαι την εσωτερική διδασκαλία
για τον άνθρωπο-που εν πολλοίς δόθηκε από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους,
αλλά επειδή θεωρώ ότι κάθε τι που μπορεί να ωφελήσει στην αυτογνωσία και την
αυτοβελτίωση πρέπει να ιδωθεί καλόπιστα.
Μεταξύ
των επιστημονικών και των εναλλακτικών θεωριών υπάρχει μια διαμάχη κυρίως όσο
αφορά στην αξιοπιστία του περιεχομένου των δεύτερων. Ωστόσο θα μου επιτραπεί να
σημειώσω ότι η διαμάχη αυτή δε προέρχεται από τη πλευρά των εναλλακτικών
προσεγγίσεων αλλά από των επιστημονικών και θα εξηγήσω αμέσως το γιατί.
Οι
εναλλακτικές ή εσωτερικές θεωρίες δεν απορρίπτουν τα πορίσματα των
επιστημονικών ερευνών-κάθε άλλο-αντιθέτως τα αποδέχονται και θεωρούν ότι στη
πλειονότητα τους είναι προς την ορθή κατεύθυνση. Αυτό όμως που επισημαίνουν
είναι ότι οι τελευταίες απέχουν πολύ από την πηγή της γνώσης και βρίσκονται σε
νηπιακό ακόμη στάδιο. Πιστεύουν όμως ότι συγχρόνως συμβαδίζουν με την ωριμότητα
και την αφύπνιση συνειδητότητας της
ανθρωπότητας κι έτσι δεν είναι σε ασυμφωνία με το επίπεδο κατανόησης του μέσου
ανθρώπου. Στο πλήρωμα του χρόνου δε, θεωρούν ότι θα έχουν φτάσει εκεί που ήδη
βρίσκονται αυτές.
Στον
αντίποδα η επιστήμη της Ψυχολογίας, όπως κάθε επιστήμη άλλωστε, αποδέχεται μόνο
ότι αποτελεί προϊόν έρευνας. Αυτό μας θυμίζει λίγο τον Απόστολο Θωμά, αλλά αυτή
η συμπεριφορά είναι συνυφασμένη με το ρόλο της επιστήμης που είναι απόλυτα
σεβαστός από τις εναλλακτικές θεωρίες διότι κι αυτές επίσης υποστηρίζουν ότι η
έρευνα είναι το απαραίτητο εργαλείο για την προσέγγιση της αλήθειας.
Η
διαφορά μεταξύ τους έγκειται στο γεγονός ότι χρησιμοποιούν διαφορετικά εργαλεία,
αφενός διότι η επιστήμη δεν διαθέτει τα εργαλεία της εσωτερικής επιστήμης κι
αφετέρου για την ώρα, λόγω ‘’κακής πίστης’’ όπως λέει κι ο υπαρξιστής Σαρτρ.
δύσκολα θα μπορέσει να τα αποκτήσει.
Εν
κατακλείδι η συμβατική επιστήμη ερευνά το ορατό με τα μέσα που διαθέτει ενώ η
εσωτερική προσέγγιση ερευνά πρωτίστως το αόρατο παρατηρώντας απλά το ορατό και
υποστηρίζει ότι το δεύτερο δεν είναι παρά εκδήλωση του πρώτου.
Υπάρχουν
όμως επιστημονικές προσεγγίσεις που, ακόμη κι αν δε το γνωρίζουν, βρίσκονται σε
συμφωνία με τον εσωτερισμό. Κάποιος θα μπορούσε να υποθέσει ότι αυτές είναι οι
αποκαλούμενες Ανθρωπιστικές και σίγουρα δε θα έπεφτε πολύ έξω. Ωστόσο, όσο κι
αν φανεί από πρώτη ματιά περίεργο, είναι η Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική προσέγγιση
που βρίσκεται πιο κοντά σε κρίσιμα θέματα του εσωτερισμού όσο αφορά κυρίως τις
γνωσίες-σκέψεις πεποιθήσεις δηλώσεις-ενώ οι Ψυχοδυναμικές από την πλευρά τους
διαθέτουν επίσης πολλά στοιχεία που συμφωνούν με τον εσωτερισμό παρόλο που κι
αυτές αγγίζουν ένα μικρό μέρος της θεωρίας του.
Για
τη πρώτη δεν είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτό το γιατί αφού σε μεγάλο βαθμό η
φιλοσοφία της βασίζεται στη θεωρία του Επίκτητου και στη φράση του: ‘’Ταράττει
τους ανθρώπους ου τα πράγματα αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα’’, δηλαδή η
αντίληψη των ανθρώπων για τις καταστάσεις κι όχι οι καταστάσεις είναι αυτό που
αναστατώνει τους ανθρώπους καθώς και στη μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη που αφορά
στο είδος των ερωτήσεων που υπέβαλε στους μαθητές του με τους οποίους
διαλεγόταν. Οι Ψυχοδυναμικές δίνουν μεγάλο βάρος στο ασυνείδητο και στα όνειρα
διεισδύοντας έτσι στον αόρατο κόσμο της ανθρώπινης προσωπικότητας έναν κόσμο
όμως που από τη μια μας προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την ανθρώπινη
συμπεριφορά κι από την άλλη την επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό δίχως αυτό να γίνεται
άμεσα αντιληπτό.
Σε
επόμενα άρθρα θα δούμε σε ποια σημεία συγκλίνουν αυτές οι προσεγγίσεις με τις
απόψεις του εσωτερισμού και που ο δεύτερος προχωρά πολύ περισσότερο, αλλά θεωρώ
επίσης χρήσιμο να προσθέσω ότι όλες οι επιστημονικές θεωρίες λίγο ή πολύ
αγγίζουν σε κάποια σημεία την εσωτερική διδασκαλία απλά κάποιες απ’ αυτές, όπως
για παράδειγμα ο Συμπεριφορισμός και η
Θεωρία της Μάθησης εστιάζουν, ακόμη κι αν δε το γνωρίζουν, κατά κύριο λόγο σ’
αυτό που ο εσωτερισμός αποκαλεί κατώτερη προσωπικότητα, δηλαδή σε εκείνα τα
στοιχεία που ταυτίζονται με την ύλη κι εν ολίγοις είναι προϊόντα προσκόλλησης.
Χρησιμοποιούν δε αυτά τα δεδομένα για να πετύχουν συγκεκριμένα αποτελέσματα που
όμως δε προσδίδουν ιδιαίτερη αυτογνωσία. Στον άνθρωπο. Με λίγα λόγια
λειτουργούν περισσότερο μηχανιστικά παρά διευρύνουν τη συνειδητότητα του
ατόμου.
Η
προσπάθεια τους βέβαια είναι αποδεδειγμένα ωφέλιμη αφού για ένα μεγάλο μέρος
της ανθρωπότητας η ζωή είναι συνυφασμένη με την ύλη και τις διάφορες μορφές της,
άλλωστε δεν είναι λίγοι εκείνοι που επιθυμούν πρωτίστως και κατά κύριο λόγο να
αισθανθούν καλά μετά από ένα πρόβλημα παρά να ασχοληθούν με διαδικασίες
αυτογνωσίας κι αυτοβελτίωσης. Αυτό ακριβώς εννοεί ο εσωτερισμός όταν λέει ότι η
επιστήμη συμβαδίζει με την ωριμότητα της ανθρωπότητας και κάθε προσέγγιση
εμβαθύνει ανάλογα με τη φιλοσοφία της.
Αν
επιχειρήσουμε να αναλύσουμε τις θεωρίες προσωπικότητας της Ψυχολογίας και
εστιάσουμε στις τεχνικές θεραπείας που προτείνουν θα διαπιστώσουμε ότι κάθε μια
προσπαθεί να βοηθήσει τον άνθρωπο από μια συγκεκριμένη πλευρά αλλά παρ όλη τη
προσπάθεια αδυνατεί να καλύψει σφαιρικά όλα τα ζητήματα ενώ η εσωτερική
διδασκαλία καλύπτει όλο το φάσμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς κι όχι μόνο της
ορατής πλην όμως ένα υπάρχει μειονέκτημα για τους περισσότερους: δεν είναι
εφικτό να γίνει ορατό αυτό που εκείνη ορά. Αναφέρεται δηλαδή σε φαινόμενα που ο
μέσος άνθρωπος δεν έχει τη δυνατότητα να δει με τη φυσική του όραση άρα πρέπει,
εν αρχή, να πιστέψει. Το ορατό όμως είναι αυτό που απασχολεί τη πλειονότητα των
ανθρώπων και το θεωρεί άκρως απαραίτητο κι επειδή κανένας άνθρωπος δε
περισσεύει οφείλουμε να σεβαστούμε κάθε προσέγγιση αλλά ταυτόχρονα να
διακρίνουμε απ’ όσα μας υποδεικνύει τι και σε ποιον μπορεί να εφαρμοστεί.
Ωστόσο
αν θέλουμε να προσφέρουμε κάτι παραπάνω ακόμη και στον άνθρωπο που δε μπορεί
εύκολα να κατανοήσει καλό είναι να τον βοηθήσουμε να ενδοσκοπήσει στο μέτρο του
δυνατού, είναι κάτι που στο απώτερο μέλλον θα αποδειχθεί εξαιρετικά ωφέλιμο
ακόμη κι αν συμβεί υποσυνείδητα.