Άγχος μέρος Γ' κάποια κλειδιά για την διαχείριση του

Έχουμε αναφέρει στα δυο προηγούμενα άρθρα ότι το άγχος είναι το αποτέλεσμα κι όχι το αίτιο. Είναι η έκφραση μιας υποσυνείδητης αίσθησης ότι θα βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα απειλητικό φαινόμενο. Στη πραγματικότητα δεν έχουμε αποδείξεις ότι το επερχόμενο φαινόμενο θα αποβεί καταστροφικό για μας αλλά οι σκέψεις κι οι εικόνες που συλλαμβάνει ή προβάλει ο νους μας είναι αυτής της ποιότητας. Εν ολίγοις περισσότερο ‘’νομίζουμε’’ παρά γνωρίζουμε με βεβαιότητα τι θα συμβεί.

Το άγχος όμως εκφράζει και μια διάθεση αποφυγής μιας ευθύνης ή μιας δοκιμασίας που πιθανόν με βεβαιότητα θα αντιμετωπίσουμε. Σ’ αυτή τη περίπτωση υπάρχει κάτι που πραγματικά θα συμβεί αλλά δε θέλουμε να λάβουμε μέρος σ’ αυτό το γεγονός. Μπορεί να αφορά μια εξεταστική περίοδο μαθημάτων ή μια αλλαγή εργασίας ή μια επερχόμενη απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου που ασθενεί από μια βαριά αρρώστια κι ο θάνατος είναι ορατός. Αυτή η δεύτερη περίπτωση αφορά σε ένα ‘’φυσιολογικό’’ θα λέγαμε συναίσθημα που βιώνουμε ενόψει μιας πραγματικής κατάστασης την οποία ευχαρίστως θα αποφεύγαμε.
Το κοινό σημείο και των δύο περιπτώσεων  η λέξη-κλειδί είναι η

‘’αποφυγή’’. Το άτομο που βιώνει άγχος επιθυμεί να αποφύγει ένα γεγονός ή μια κατάσταση, στη πρώτη περίπτωση αρκετά φανταστική και στη δεύτερη αρκετά πραγματική. Το άτομο επιθυμεί την ασφάλεια, τη σιγουριά , τη βολή της καθημερινότητας και κάθε τι που επιχειρεί να τον βγάλει απ’ αυτό το οικείο μοτίβο ζωής είναι απειλητικό, αν μάλιστα βάλει και τα πιστεύω ή τις αξίες του τότε είναι πραγματικά οδυνηρό.
Πως θα μπορούσε να αντιδράσει το άτομο που βιώνει άγχος ώστε να διατηρήσει τον έλεγχο της κατάστασης και της ισορροπίας του; Όπως μπορείτε εύκολα να διαπιστώσετε ακόμη και σ αυτό το ερώτημα ο στόχος είναι η ασφάλεια. Η ασφάλεια είναι η φωλιά του νεοσσού που επιθυμεί να παραμείνει στη σιγουριά της γονικής θαλπωρής, ωστόσο ακόμη και σ’ αυτή τη περίπτωση έρχεται κάποια στιγμή η μέρα της δοκιμασίας του πετάγματος. Ο νεοσσός πρέπει να μάθει να πετά και να αναζητά τη τροφή του με τις δικές του πλέον δυνάμεις. Έτσι πολλές φορές η ασφάλεια που διακαώς επιθυμούμε να διαφυλάξουμε είναι πιο χρήσιμο να ''διαταραχθεί'' και σ' αυτή τη περίπτωση το άγχος είναι ο προάγγελος μιας ζωτικής αλλαγής, ένα συναίσθημα ''ενοχλητικό'' μεν αλλά εν τούτοις θα αποβεί άκρως επoικοδομητικό.
Για να επανέλθουμε όμως στο πρακτικό μέρος της διαχείρισης του άγχους αυτό που πρώτιστα πρέπει να γίνει είναι να αποσαφηνίσουμε σε ποια περίπτωση αναφερόμαστε: είναι μια πραγματική απειλή που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ή πρόκειται για ένα κατασκεύασμα του νου που αρέσκεται στο να διογκώνει ένα πρόβλημα ή να διαστρεβλώνει τη πραγματικότητα. Η φαντασία όπως και κάθε εργαλείο έχει δυο όψεις: μια ωφέλιμη και δημιουργική και μια καταστροφική κι οι δυο ωστόσο δεν είναι αρνητικές, απλά είναι. Στη μια του όψη το μαχαίρι πληγώνει ενώ στη δεύτερη μας βοηθά σε διάφορες σπιτικές εργασίες. Το ρεύμα στη μια του όψη φωτίζει και δίνει ενέργεια σε διάφορες χρήσιμες συσκευές και στην άλλη σκοτώνει.
Με τον ίδιο τρόπο η φαντασία μας μπορεί να πλάσει αγγέλους αλλά ταυτόχρονα και δαίμονες κι αυτό εναπόκειται σε μας, στο αν επιτρέπουμε στο νου να χειραγωγήσει κατά το δοκούν αυτό το δημιουργικό εργαλείο που κατασκευάζει εικόνες κι εν τέλει διαμορφώνει το πώς συμπεριφερόμαστε και ζούμε.
Αν το επερχόμενο φαινόμενο βασίζεται σε πραγματικά δεδομένα τότε το αναδυόμενο άγχος σηματοδοτεί μια εγγενή αδυναμία μας. Η κατάσταση που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε και μας προκαλεί αυτό το δυσάρεστο συναίσθημα είναι ένας καθρέφτης των δοκιμασιών που πρέπει να περάσουμε για να εξελίξουμε κάποια αδύναμα σημεία της προσωπικότητας μας. Σημειώστε εδώ ότι είναι διαφορετικό πράγμα η οδύνη μιας απώλειας από το άγχος που νιώθουμε ότι θα επέλθει αυτή η απώλεια. Είναι δυο διαφορετικά συναισθήματα παρόλο που συνδέονται άμεσα μεταξύ τους. Το άγχος αφορά στο ότι θα βιώσουμε το γεγονός ενώ η οδύνη στο αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος. Σαφώς όμως το άγχος συνδέεται και με την βεβαιότητα της οδύνης που θα βιώσουμε, αυτό είναι το άγχος για την οδύνη, ενώ το πρώτο είναι το άγχος της δοκιμασίας που θα αντιμετωπίσουμε.
Τα αδύναμα σημεία για παράδειγμα θα μπορούσανε να είναι το πώς διαχειριζόμαστε μια αλλαγή στην επαγγελματική μας κατάσταση. Τη δράση που πρέπει να αναλάβουμε για να βγούμε από την ανεργία που μας απειλεί. Την εξωστρέφεια λόγου χάρη που πρέπει να αναπτύξουμε αλλά δε διαθέτουμε κι ούτω καθεξής ανάλογα με την αναμενόμενη δοκιμασία στην οποία καλούμαστε να εμπλακούμε.
Στη περίπτωση όμως που το αναμενόμενο φαινόμενο δεν είναι πραγματικό δηλαδή οι αποδείξεις που έχουμε ότι θα συμβεί δεν αρκούν για να υποστηρίξουν την έλευση του αναφερόμαστε σε ένα φανταστικό σενάριο που οι αρνητικές σκέψεις μας υφαίνουν κι εμείς το αποδεχόμαστε ως αληθινό. Σ ‘ αυτή τη περίπτωση η λέξη-κλειδί στη πραγματικότητα δεν είναι το άγχος αλλά ο φόβος και συνεπώς αναφερόμαστε στο άγχος του φόβου. Φοβόμαστε το αποτέλεσμα του σεναρίου που πλάθουμε και μας αγχώνει αυτός ο φόβος που είναι συνδεδεμένος με μια απώλεια. Ναι μεν το σενάριο είναι τώρα φανταστικό αλλά ωστόσο γίνεται ένας εωσφόρος, ρίχνει εν ολίγοις φως στα άδυτα του υποσυνείδητου και φωτίζει σκοτεινές πτυχές της προσωπικότητας μας που ωστόσο ενδόμυχα γνωρίζουμε. Το άγχος είναι το σινιάλο ότι γνωρίζουμε πως φοβόμαστε ότι κάτι θα χάσουμε το οποίο όμως για μας είναι τεράστιας σημασίας. Είναι κάτι θεμελιώδες για την ύπαρξη μας ακόμη κι αν πρόκειται απλά για μια αξία κι όχι για ένα αντικείμενο ή πρόσωπο.
Αν δεν υπήρχε κάτι πραγματικό που απειλείται καμία αρνητική σκέψη δε θα έβρισκε τρόπο να δημιουργήσει άγχος.
Στη προκειμένη περίπτωση έχουμε δυο τρόπους διαχείρισης της αγχωτικής κατάστασης: Στη γνωσιακή-συμπεριφορική προσέγγιση το εργαλείο είναι να αναρωτηθούμε ποιες αποδείξεις υπάρχουν για το φανταστικό σενάριο που αναδύθηκε στο μυαλό μας. Αν δεν υπάρχουν αποδείξεις τότε το απορρίπτουμε ως κίβδηλο προϊόν της σκέψης μας και ταυτόχρονα τοποθετούμε στο μυαλό μας μια εναλλακτική σκέψη-υπόθεση γι αυτή τη περίπτωση. Για παράδειγμα αναρωτιόμαστε: Είναι αυτό ή μήπως είναι κάτι άλλο; Αυτό το κάτι άλλο που αναφέρουμε είναι στην ουσία η θετική όψη της αρνητικής σκέψης. Τοποθετούμε έτσι ένα κατασκευασμένο δίλημμα στο νου και το βάζουμε να διαλέξει ανάμεσα σε δυο φανταστικά σενάρια, αφού και για τα δυο δεν έχουμε αποδείξεις. Δεν γνωρίζουμε αν ισχύει η αρνητική αλλά ούτε κι η θετική κι έχοντας δύο αστήρικτα επιχειρήματα ποιος είναι ο λόγος να μη διαλέξουμε αυτό που μας συμφέρει;

Ο δεύτερος τρόπος είναι  ψυχαναλυτικός κι απαιτεί περισσότερη εκβάθυνση στο φαινόμενο: παρόλο που το σενάριο που μας αγχώνει είναι φανταστικό εν τούτοις άγγιξε έναν υποσυνείδητο φόβο μιας πιθανής απώλειας, έτσι θα αρχίσουμε να ανιχνεύουμε τον ιστό του φόβου μέχρι να βρούμε τι πραγματικά δε θέλουμε να χάσουμε. Θα μάθουμε πρώτα αυτό και κατόπιν θα αναρωτηθούμε αν εμείς κι η ύπαρξη μας εξαρτάται απ αυτό που απειλείται. Αν η ζωή μας κι η εξέλιξη μας είναι προσκολλημένες μ αυτό που θα χαθεί. Αν είμαστε ανίκανοι να το αναδημιουργήσουμε ή αν θεωρούμε ότι δεν αξίζουμε να είμαστε ελεύθεροι από κάθε προσκόλληση που αναδύει τη δυσοσμία του φόβου. Μπορεί αν αφορά σε μια αξία που πρέπει αν αναθεωρήσουμε , σε μια πεποίθηση που δε μας προσδίδει κανένα όφελος σε ένα αντικείμενο στο οποίο προσδώσαμε αξία μεγαλύτερη από τη χρηστικότητα του ή σε ένα πρόσωπο αγαπημένο η μορφή του θα χαθεί για πάντα απ τη ζωή μας. Αν και το τελευταίο δε διαφέρει ως σημείο έρευνας, είναι προτιμότερο να το αφήσουμε για ένα άλλο κεφάλαιο αναζήτησης.
Το άγχος σ’ αυτές τις φανταστικές περιπτώσεις στην ουσία προσπαθεί να ρίξει φως σε περιοχές που οφείλουμε να εξερευνήσουμε αλλά επίσης και στο τρόπο που χρησιμοποιούμε το εργαλείο της φαντασίας, επειδή πέρα από την εσωτερική έρευνα που έχουνε να κάνουμε δε μπορούμε να αποκλείσουμε και το γεγονός ότι σκεφτόμαστε ανόητα αρνητικά δίχως λόγο. Ναι μεν υπάρχει η φοβία της απώλειας που σημαίνει συναγερμό και είναι χρήσιμο να ασχοληθούμε με την αυτό-εξερεύνηση μας ωστόσο στη πραγματικότητα δεν απειλείται τίποτε.
Θα πούμε περισσότερα σε επόμενο άρθρο πάνω στις πρακτικές για το άγχος αλλά μέχρι τότε να θυμάστε ότι η πλήρης εξάλειψη αυτού του συναισθήματος επιτυγχάνεται όταν εκλείψει το σημείο επαφής. Ποιο είναι αυτό; Σκεφτείτε ποιο ή ποια είναι το πολυτιμότερο/α πράγμα/τα που μπορεί να διακυβευτεί/ούν στη ζωή σας κι αρχίστε την αποταύτιση από αυτά. Ένα είναι βέβαιο παρόλο που για πολλούς φαντάζει αβέβαιο: η αποταύτιση δε σημαίνει απώλεια αλλά ελευθερία. Με λίγα λόγια δε θα χάσετε αυτό που έχετε αν αποταυτιστείτε από αυτό αλλά θα ανακαλύψετε τις πραγματικές αξίες του εαυτού σας και συγχρόνως θα κατέχετε κι αυτό που νομίζετε ότι θα χάσετε. Τα πράγματα λειτουργούν πολύ διαφορετικά απ όσο νομίζουμε ειδικά όταν τολμούμε να κάνουμε αυτά που φοβόμαστε.




Συνεχίζεται…..