Τι είναι ο φόβος: Στη συνάντηση αυτή θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε ένα απο τα πιο δυσάρεστα συναισθήματα που σχεδόν πάντα γίνεται εφιάλτης. Ας ξεκινήσουμε όμως με τον ορισμό του.
Με απλά λόγια μπορούμε να ορίσουμε τον φόβο ως ένα συναίσθημα που αναδύεται
όταν αντιμετωπίζουμε καταστάσεις πρωτόγνωρες τις οποίες τις αντιλαμβανόμαστε ως απειλητικές.
Το συναίσθημα αυτό συνδέεται άρρηκτα με την αίσθηση της απώλειας. Άξαφνα νιώθουμε
πως την επόμενη στιγμή μια επιλογή μας θα έχει καταστροφικές συνέπειες για κάτι
δικό μας, είτε είναι αυτό είναι αντικείμενο είτε πρόσωπο είτε μια αξία.
Δεν έχει τόση σημασία αν η απειλή είναι μια
φανταστική υπόθεση ή αν δεν έχει τη παραμικρή πιθανότητα να υλοποιηθεί. Αυτό
που συμβαίνει εκείνη τη στιγμή στο μυαλό μας είναι για μας αληθινό και
τρομαχτικό. Μας καθηλώνει και μας κάνει ανίκανους να σκεφτούμε ψύχραιμα και
λογικά.
Πραγματικά ο φόβος τις περισσότερες φορές είναι
αδικαιολόγητος κι αβάσιμος κυρίως διότι ενώ πράγματι μπορεί να μη γνωρίζουμε με τι έχουμε να κάνουμε και
που θα οδηγήσει μια ενδεχόμενη δράση μας
εκλαμβάνουμε εκ προοιμίου το αποτέλεσμα ως δεδομένα αρνητικό. Έτσι ο
φόβος κυριεύει τη προσωπικότητα και τα κέντρα μέσα απ’ τα οποία δρα ο άνθρωπος:
το κινητικό , το νοητικό και το συναισθηματικό με αποτέλεσμα η συμπεριφορά να βρίσκεται εκτός ελέγχου.
Πολύ συχνά η πεποίθηση ότι τα πράγματα τελικά θα
εξελιχθούν όπως φοβόμαστε, ότι θα εξελιχθούν, μπορεί να οδηγήσει σε μια
αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Αυτό σημαίνει ότι η συμπεριφορά κι οι δράσεις μας θα έχουν, ασυνείδητα, τη τάση να επιβεβαιώσουν τους φόβους μας μόνο
και μόνο επειδή είμαστε πεπεισμένοι γι
αυτούς. Θα δικαιολογήσουμε εύκολα κάθε
αποτέλεσμα μιας συμπεριφοράς που οδηγεί στο αναμενόμενο αφού δεν είμαστε σε
θέση να δράσουμε με γνώμονα την ανατροπή της κατάστασης. Αυτό που συμβαίνει τη στιγμή του φόβου έχει
μια υπνωτική δύναμη που δεν επιτρέπει στο άτομο να ελέγξει σφαιρικά το
πρόβλημα.
Ο νους
μαγνητίζεται και καθηλώνεται στο εξωτερικό ερέθισμα αδυνατώντας να
σκεφτεί μήπως η αιτία του φόβου βρίσκεται κάπου αλλού, πιο πέρα από το
αυτονόητο , μέσα μας. Άραγε τι θα μπορούσε, μέσα μας, να νιώθει ότι φοβάται και τι μπορεί να συμβαίνει
κατά τη διάρκεια του παραγομένου συναισθήματος που αποκαλούμε φόβο;
Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά δεν είναι απλή και παρόλο που μπορούμε να
ακολουθήσουμε θεωρίες που ήδη υπάρχουν
ωστόσο είναι μοναδική για κάθε άνθρωπο ακόμη κι αν σε γενικές γραμμές υπάρχουν
κάποια κοινά στοιχεία. Στο ανθρώπινο σώμα ξεκινούν αυτόματα κάποιες διεργασίες
που το βάζουν σε στάση φυγής ή πάλης. Το ερώτημα που αναδύεται ενστικτωδώς στο
άτομο που βιώνει φόβο είναι: να μείνω και να παλέψω ή να φύγω; Αυτό το
φαινόμενο είναι μετρήσιμο βιολογικά και γίνεται εύκολα αντιληπτό αφού οι παλμοί
ανεβαίνουν, το άτομο ιδρώνει η αναπνοή του γίνεται ταχύτερη, οι μυς του σώματος
σφίγγουν και συχνά νιώθει ζάλη ή ακόμη ότι πνίγεται.
Ωστόσο συμβαίνει και κάτι που δεν είναι άμεσα
αντιληπτό: Τέσσερα βασικά σημεία αναφοράς απειλούνται απ’ τη δυσάρεστη δόνηση
που προκαλεί το συναίσθημα του φόβου.
Πρώτον οι «αξίες» που
αποκρυσταλλώνονται απ’ τα εκάστοτε ισχύοντα κοινωνικά συστήματα τον φιλικό και
οικογενειακό περίγυρο, τις αυθεντίες που τυγχάνουν της αποδοχής μας και τους
νόμους που θεσπίζουν οι πολιτικές εξουσίες. Η διαμόρφωση η αποδοχή κι η εσωτερίκευση αυτών των κανόνων σχηματίζει
το πλαίσιο ηθικής μέσα στο οποίο περιοριστικά κινείται ο άνθρωπος και λέω
περιοριστικά αφού η ελευθερία κινήσεων έχει όρια, ακόμη κι αν αυτά είναι
καθολικά αποδεκτά. Η οριοθέτηση δε παύει να υπάρχει και παίρνει το σχήμα της
ανάλογα με τις ανοχές τον συστήματος.
Δεύτερον οι «αξίες» που έχει
καλλιεργήσει ατομικά ο άνθρωπος και διαμορφώνουν το δικό του πλαίσιο δράσης
μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Στις αξίες αυτές εμπεριέχονται οι διαχρονικές αρετές που θεωρούνται αρχετυπικές
στο φάσμα της ύπαρξης ή κληρονομικές ή ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά της
προσωπικότητας καθώς κι οι ικανότητες , τα ταλέντα, που έχει αναπτύξει στο
πέρασμα της ζωής ή εμφανίζονται έμφυτα από τη γέννηση.
Οι αρετές κι οι επιδεξιότητες (ταλέντα) δε μπορεί
σε καμία περίπτωση να θεωρηθούν ως αυτοτελές αναπόσπαστο κομμάτι αλλά μπορούν
είτε να συνυπάρχουν είτε όχι. Είναι ανεξάρτητες και καμιά δεν αναιρεί την άλλη
ούτε η μια αποτελεί προϋπόθεση ύπαρξης της άλλης. Στη περίπτωση όμως
ταυτόχρονης παρουσίας και των δύο Θα λάβουμε ένα θεάρεστο αποτέλεσμα
εξαιρετικής ομορφιάς. Τα ελαττώματα, ορίζονται κι αυτά ως «αξίες» παρόλο που
έχουν αρνητικό πρόσημο. Ουσιαστικά πρόκειται για τον αντίθετο πόλο μιας αρετής
, μιας θετικής δράσης που διέσχισε το σημείο του μέτρου έφτασε στην αντίπερα
όχθη κι έγινε μια υπερβολή ένα κακέκτυπο της πρώτης.
Τρίτον οι πεποιθήσεις, συνθέτουν
ένα πλαίσιο συμπεριφοράς αλλά κι οριοθετούν τη δράση των μελών αυτής της
κοινωνίας.
Οι «Αξίες» λοιπόν κοινωνικές, ατομικές και οι
πεποιθήσεις υφαίνουν ένα πέπλο που προσδιορίζει τη δομή της προσωπικότητας του ανθρώπου
στη γήινη μορφή του.
Τέταρτον αγαθά και άνθρωποι με τα
οποία έχουμε συνδεθεί σε βαθμό ταύτισης και προσκόλλησης.
Μέσα στους τέσσερεις αυτούς άξονες ενυπάρχει μια
συγκολλητική, θα λέγαμε, ουσία που κρατά σφιχτά δεμένα στη δομή της
προσωπικότητας πράγματα, ανθρώπους και ιδέες ώστε ο άνθρωπος να θεωρεί πως
δίχως αυτά η ζωή του δε μπορεί να υπάρχει. Η προσκόλληση στις αξίες και τις
ιδέες, η προσκόλληση σε ανθρώπους και σχέσεις, σε πράγματα και κτήσεις. Η
προσκόλληση σε αυθεντίες που παραδίδουμε άνευ όρων ένα μεγάλο μέρος τον εαυτού
μας αποδεχόμενοι ως δεδομένη κάθε τούς άποψη. Η προσκόλληση στις κοινωνικές κι
ατομικές πεποιθήσεις, Η προσκόλληση με τα φαινόμενα, γεγονότα και καταστάσεις
που βιώνουμε στη πορεία της ζωής μας. είναι ένα κομβικό σημείο που διαμορφώνει
ένα ισχυρό δεσμό. Αυτός ο δεσμός κινδυνεύει από ένα εξωτερικό παράγοντα και
τότε ο φόβος αναδύεται.
Η ταύτιση με το εφήμερο που έχει μια προσωρινή
μορφή η οποία πιστεύουμε ότι είναι αληθινή και μόνιμη. Η ταύτιση με τις
συνήθειες και τις συμπεριφορές που νομίζουμε ότι είμαστε εμείς ενώ στη
πραγματικότητα είναι ξένα σώματα που επικάθισαν πάνω μας. Η προσκόλληση κι η ταύτιση είναι οι δυο καταστάσεις που
θίγονται εξ αιτίας κάποιων απειλητικών γεγονότων.
Έτσι όταν αυτοί οι δυο κρίκοι αρχίζουν και τρίζουν
η εξάρτηση που έχουν - γνωρίζοντας ότι θα καταρρεύσει- αγκαλιάζει ασφυκτικά τον
άνθρωπο, ο οποίος συγκλονισμένος αποζητά εναγωνίως την πλήρη αποκατάσταση μέσω
της συγκράτησης του απολεσθέντος που δημιούργησε τον τριγμό αντί να σπάσει με
μιας τα δεσμά που τον κρατούσαν φυλακισμένο και να λυτρωθεί.
Κάθε στιγμή κάθε λεπτό που περνά μέσα απ τις
ανθρώπινες δράσεις και συσχετισμούς, υπάρχει μια διαρκής προσπάθεια διαφύλαξης
των αξιών και των πεποιθήσεων επειδή πιστεύουμε ότι είμαστε όλα αυτά και δε
μπορούμε να φανταστούμε τον εαυτό μας έξω απ' αυτά.
0 άνθρωπος νιώθει γυμνός κι ευάλωτος δίχως αυτές
τις αξίες και πεποιθήσεις που έχει αποκρυσταλλώσει και έχουν γίνει ένα
εξωτερικό κέλυφος που όμως νομίζει ότι όλα αυτά είναι αυτός ο ίδιος. 'Έχει
συνδέσει όλη του την ύπαρξη σ' αυτές και σε κάθε τι έξω απ' τον ίδιο του τον
εαυτό.
Είναι όμως ο άνθρωπος οι αξίες του κι οι πεποιθήσεις του ή μήπως ο
δημιουργός όλων αυτών; Η ταύτιση του δημιουργού με τα δημιουργήματα του είναι
εύλογο να αναδύει τον φόβο όταν αυτά διακυβεύονται.
Ο άνθρωπος λογικά φοβάται ότι δίχως αυτά που τον
αντιπροσωπεύουν δε Θα είναι πια ο ίδιος και η τυχόν απώλεια τους θα αφαιρέσει
ένα πολύτιμο κομμάτι απ' τον εαυτό του ίσως κι ολόκληρο τον εαυτό του. Η ένταση
του φόβου είναι ανάλογη με την ένταση του δεσμού που έχει το άτομο με τα
πράγματα, τους ανθρώπους και τις αξίες του. Μπορεί όμως ο άνθρωπος να υφίσταται
δίχως κάτι απ’ όλα αυτά;
Αν ο άνθρωπος μπορέσει να συνειδητοποιήσει ότι δεν
είναι τα «πράγματα» αλλά δρα με τα
«πράγματα» χρησιμοποιώντας τα ως εργαλεία για να αποκτήσει εμπειρίες στη ζωή
του, τότε ίσως αποκτήσει μια νέα οπτική για τα «πράγματα».
Αν αντιληφθεί ότι δεν είναι το εργαλείο αλλά το
χέρι που Θα το χρησιμοποιήσει για να σφυρηλατήσει τη ζωή του τότε ίσως
κατανοήσει ότι δεν υπάρχει απώλεια. Ο δημιουργός του εργαλείου γνωρίζει πως η
απώλεια του εργαλείου δε σταματά το έργο
του, επειδή ξέρει πως αυτός το έχει πλάσει Ως εκ τούτου εύκολα μπορεί να
παράγει το ίδιο ξανά. Ωστόσο τι γίνεται όταν τα «πράγματα» είναι άνθρωποι κι
όχι αντικείμενα; Τι γίνεται όταν τα «πράγματα» είναι αξίες κι όχι υλικά;
Συνεχίζεται……